Nawigacja

Aktualności

Jan Sałapatek (1923-1955)

Ps. „Orzeł”, partyzant Armii Krajowej i Batalionów Chłopskich, dowódca oddziałów partyzanckich „Zemsta” i „Zorza”

  • Jan Sałapatek „Orzeł” (1923-1955). Fot. z okresu działalności partyzanckiej (AIPN)
    Jan Sałapatek „Orzeł” (1923-1955). Fot. z okresu działalności partyzanckiej (AIPN)

Urodził się 2 maja 1923 r. w Jachówce w pow. wadowickim. Był synem Józefa (kowala, weterana I wojny światowej) i Rozalii z d. Gaura. Przed wybuchem II wojny światowej uczył się w szkole powszechnej oraz ukończył I stopień Przysposobienia Wojskowego. Pracował na rodzinnej gospodarce i pomagał ojcu przy pracy w kuźni.

Podczas II wojny światowej trudnił się nielegalnym handlem cielętami i świniami. Prawdopodobnie od 1943 r. działał w konspiracji. Należał do oddziału AK „Huta-Podgórze”, zorganizowanego w 1943 r. jako część Legionu Śląskiego AK krypt. „Huta” – struktury AK tworzonej na terenie Okręgu AK Kraków, ale złożonej w większości ze Ślązaków i mieszkańców ziem wcielonych do III Rzeszy, którzy znaleźli się w Generalnym Gubernatorstwie. Organizatorem i dowódcą oddziału, formowanego w rejonie Makowa Podhalańskiego, Grzechyni i Skawicy był kpt. Wenancjusz Zych „Dziadek”, „Szary”. Sałapatek działał w nim pod pseudonimami „Obojętny” oraz „Orzeł”. Następnie miał przejść do struktur BCh w rodzinnej Jachówce.

Po wkroczeniu Armii Czerwonej wstąpił, realizując konspiracyjne wytyczne ludowców, do Milicji Obywatelskiej, którą w pow. wadowickim organizował należący do BCh Władysław Smagło „Oskard”. Po trzech miesiącach posterunek w Jachówce rozwiązano, a Sałapatek został zwolniony z milicji. Ujawnił się 15 października 1945 r. jako kapral BCh, odznaczony Brązowym Krzyżem Zasługi z Mieczami. Kontynuował edukację, kończąc kurs dokształcający w zakresie 7 klasy szkół powszechnych i 16 marca 1946 r. pomyślnie zdał zamykający go egzamin. Wkrótce jednak powrócił do konspiracji zagrożony aresztowaniem; w trakcie przeprowadzonej pod jego nieobecność rewizji domowej znaleziono w jego domu dwie pepesze.

Wiosną 1946 r. wstąpił do oddziału partyzanckiego, stanowiącego część większej konspiracyjnej struktury o nazwie Grupa Operacyjna AK „Błyskawica”, dowodzonego przez ppor. Józefa Dudę „Dara” oraz ppor. Mieczysława Sobolewskiego „Pruta”. W oddziale występował pod pseudonimem „Orzeł”. Organizował zaopatrzenie, a ze względu na znakomitą znajomość terenu pełnił funkcję przewodnika oraz łącznika. Uczestniczył także w akcjach zbrojnych, m.in. w rozbiciu posterunku MO w Suchej (dziś Suchej Beskidzkiej) 1 maja 1946 r., w akcji na szosie zakopiańskiej 15 maja 1946 r., gdzie partyzancki zatrzymywali i rewidowali przejeżdżające samochody, oraz w ataku na posterunek MO w Sułkowicach 21 maja 1946 r., odpartym przez milicjantów.

Po przekształceniach organizacyjnych i podziale „Błyskawicy” znalazł się w grupie Stanisława Papierza „Sępa” – określanej jako Grupa Operacyjna AK „Wolność”. Był prawą ręką dowódcy i szefem obozu, a po śmierci „Sępa” w walce z KBW 19 października 1946 r. objął komendę oddziału. Zmienił wówczas jego kryptonim na „Zemsta”. Jesienią 1946 r. wraz ze swą grupą połączył się z siłami Grupy Operacyjnej AK „Błyskawica” ppor. Franciszka Łuczaka „Wróbla” i kpr. Edwarda Rymarczyka „Tarzana”, działającej wówczas między Myślenicami a Wadowicami.
Jan Sałapatek „Orzeł” ujawnił się w ramach amnestii na początku 1947 r. Wkrótce jednak powrócił do konspiracji, tworząc oddział o nazwie Grupa Operacyjna AK „Zorza”. Trwał w oporze aż do 1955 r., do końca zachowując wyraźne oblicze niepodległościowe. Działając na terenie pow. wadowickiego i myślenickiego (a czasowo także w pow. nowotarskim) przeprowadził około stu akcji wymierzonych w funkcjonariuszy i współpracowników komunistycznej władzy. Uderzał też w lokalne urzędy i upaństwowione instytucje, sprzeciwiał się kolektywizacji wsi. Wymykał się przy tym kolejnym obławom w których uczestniczyło jednorazowo nawet 300 żołnierzy KBW. Jeszcze za życia jego postać owiana była legendą „beskidzkiego Janosika”, o którym snuto opowieści, często humorystyczne, jak wymyka się zasadzkom ubeków, a zdobytą podczas akcji żywność rozdaje najuboższym.

Jan Sałapatek „Orzeł” został ujęty 18 stycznia w wyniku prowokacji UB. Uderzony w głowę metalową rurką przez agenta UB Kazimierza Kubarka, usiłował jeszcze się bronić, ale został obezwładniony. Ciężko ranny (na skutek uderzenia nastąpiło pęknięcie czaszki) i nieprzytomny, został przewieziony do PUBP w Myślenicach, a następnie do szpitala więziennego w Krakowie, gdzie zmarł 29 stycznia 1955 r. Jego szczątki zagrzebano w tajemnicy na cmentarzu Rakowickim w Krakowie w grobie 40 rzędzie 15 kwatery LXXXVI. Odnaleziono je podczas prac poszukiwawczych IPN we wrześniu 2021 r.

do góry