Instytut Pamięci Narodowej „FKL Ravensbrück. Historia i piętno”. Warsztaty na Przystanku Historia IPN w Krakowie - Aktualności -

Zajęcia były szczególnie adresowane do osób, chcących przygotować się do udziału w konkursie recytatorskim „W kręgu poezji i prozy lagrowej więźniarek niemieckiego obozu koncentracyjnego Ravensbruck”. Projekt ma charakter ogólnopolski, a półfinały odbywają się corocznie w całej Polsce, w miastach, gdzie swoją działalność prowadzą oddziały i delegatury IPN. W 2023 r. odbędzie się dziewiąta edycja konkursu.

Warsztaty przygotowawcze dla młodzieży z Małopolski i jej opiekunów, odbyły się w Krakowie po raz pierwszy. Spotkanie otworzyła Roksana Szczypta-Szczęch (Oddział IPN w Krakowie, koordynator projektu: roksana.szczech@ipn.gov.pl). Głos zabrali prof. Elżbieta Kuta (Stowarzyszenie Rodzina Więźniarek Niemieckiego Obozu Koncentracyjnego Ravensbrück w Krakowie) i dr n. med. Michał Mielimąka (Katedra Psychoterapii Uniwersytetu Jagiellońskiego Collegium Medicum, Oddział Polskiego Towarzystwa Psychiatrycznego w Krakowie). Warsztaty aktorskie poprowadziła Ewa Romaniak.

Niemiecki obóz koncentracyjny w Ravensbrück

Ravensbrück to miejscowość w pobliżu miasta Fürstenberg, leżącego nad rzeką Havela, 85 km od Berlina. Kobiecy obóz koncentracyjny w Ravensbrück założony został przez Niemców w 1939 r. Jako pierwsze osadzono w nim działaczki niemieckiego ruchu oporu i niemieckie komunistki. Pierwszy transport więźniarek przybył prawdopodobnie w marcu, a kilka miesięcy później dotarł pierwszy transport Polek ze Śląska, Pomorza, Ziemi Lubuskiej i Prus Wschodnich. Późniejsze transporty liczyły nawet 1,5 tys. kobiet.

Łącznie w latach 1939-1945 do obozu przywieziono ponad 100 tys. kobiet (niektóre szacunki mówią o 132 tys.). Więziono tam kobiety z całej Europy, jednak największą grupę, niemal 40-tysięczną, stanowiły Polki. To również polskie kobiety (łącznie 74) stanowiły większość więźniarek, na których przeprowadzono bestialskie eksperymenty pseudomedyczne. Najmłodsza ofiara miała 16 lat, najstarsza – 45.

Doświadczenia na kobietach przeprowadzano w specjalnie do tego celu wydzielonej części rewiru. Dr Zofia Mączka, polska rentgenolog i lekarka więzienna podzieliła je na dwa rodzaje: operacje z wprowadzeniem infekcji oraz eksperymentalne operacje aseptyczne, obejmujące kości, mięśnie i nerwy. Niektóre więźniarki były operowane kilka razy. Kobiety, które wytypowano do tych eksperymentów, określano potocznie „królikami”.

Niemiecki obóz koncentracyjny w Ravensbrück był miejscem eksterminacji Polek ze wszystkich warstw społecznych. Wśród więźniarek były konspiratorki (harcerki, jaki i żołnierze ZWZ-AK oraz współpracujące z Polskim Państwem Podziemnym), lekarki, prawniczki, artystki: pisarki, malarki, ale również robotnice. W nieludzkich warunkach walczyły o zachowanie ludzkiej godności i człowieczeństwa. Organizowały tajne nauczanie, uczyły się języków, pisały, organizowały tajne nabożeństwa. Robiły wszystko, by przygotować inne kobiety do życia w społeczeństwie po odzyskaniu wolności.

Wiele tysięcy Polek osadzonych w Ravensbrück zmarło z wycieńczenia lub zostało zabitych (wśród nich było ponad 160 Polek rozstrzelanych w egzekucjach zbiorowych). Blisko 8000 doczekało oswobodzenia. Okaleczone fizycznie i psychicznie, niejednokrotnie nie były w stanie pracować ani założyć rodziny.

W latach 1940–1943 w podziemiach kaplicy na cmentarzu w Fürstenbergu, dopóki nie uruchomiono krematorium na obszarze obozu, palono zwłoki więźniarek (w tym także i Polek), a prochy zakopywano w nieoznaczonych grobach.

W 1989 r. w czasie kopania grobu na cmentarzu odkryto urny, na których były umieszczone metalowe tabliczki z imionami i nazwiskami oraz datami narodzin więźniarek. Na wieczkach zapisano także datę kremacji i numer listy obozowej oraz nazwę miejscowości „Fürstenberg”, jako miejsca kremacji. Wieczka urn trafiły do Muzeum Memorial Ravensbrück – Miejsca Pamięci i Przestrogi.

Dopiero w 2019 r. pracownicy Biura Poszukiwań i Identyfikacji IPN mogli rozpocząć prace na cmentarzu w Fürstenbergu. Już pierwszego dnia odnaleziono urny zawierające prochy i szczątki zamordowanych Polek. Zachowały się też aluminiowe plakietki i tabliczki szamotowe z wybitymi danymi ofiar: ich imionami, nazwiskami, datami narodzin i śmierci, a nawet numery z listy krematoryjnej. Na ich podstawie zidentyfikowano 45 ofiar, m.in. Henrykę Dembowską z córką Małgorzatą, siostry Poborcówny – Irenę i Halinę, Zenonę Kierską, Krystynę Niemirycz. Odnaleziono również metalowe fragmenty ubrań, zapinki.

Prochy rozstrzelanych 45 Polek zostały uroczyście pogrzebane 6 września 2022 r. na cmentarzu Fürstenberg/Havel. IPN był głównym organizatorem uroczystości, współorganizatorem – Urząd ds. Kombatantów i Osób Represjonowanych. Uroczystości przygotowano przy wsparciu MSZ oraz Klubu Byłych Więźniów Obozu Koncentracyjnego Ravensbrück. Budowę grobu sfinansował IPN.