Nawigacja

Aktualności

Sandomierskie wydarzenia upamiętniające rozpoczęcie akcji „Burza”, bitwę pod Pielaszowem i wybuch powstania warszawskiego

W dniach 30 lipca ‒ 1 sierpnia 2022 r. w Sandomierzu upamiętniono 78. rocznicę rozpoczęcia akcji „Burza”, bitwy pod Pielaszowem oraz wybuchu powstania warszawskiego. Jednym z organizatorów wydarzeń była Delegatura IPN w Kielcach, a jej przedstawicielem Robert Piwko z Referatu Badań Historycznych.

30 lipca 2022 r. w sali ratusza miejskiego odbyła się VI sesja popularnonaukowa z cyklu „Pamięci Sandomierskich Kolumbów”. Przypomniane zostały sylwetki Jana Kazimierza Nagay’a i Pawła Piotra Bronikowskiego, żołnierzy Armii Krajowej poległych pod Pielaszowem. Referenci przedstawili historie rodzin obu żołnierzy, podjęli próbę ukazania w jakich warunkach, w otoczeniu jakich wartości i postaw dorastali młodzi Jan Kazimierz i Paweł Piotr.

Adrianna Dukat w oparciu o skrupulatnie gromadzone materiały rodzinne przypomniała dzieje sandomierskich mieszczan – Urszuli i Edwarda Nagay’ów. Jej wystąpienie stanowiło podsumowanie dotychczasowych prac, podczas których odwiedziła żyjących potomków licznego rodzeństwa Jana Kazimierza. Efektem wyjazdów było zebranie relacji i wspomnień  świadków oraz zgromadzenie licznych pamiątek i fotografii. W trakcie wykładu opowiedziała o okolicznościach związanych z przybyciem Nagay’ów do Sandomierza oraz losach córek i synów Urszuli i Edwarda. Warto podkreślić, że w 1942 r. jeden z synów, Zdzisław, został zatrzymany przez funkcjonariuszy niemieckiej policji politycznej. Za prowadzenie działalności niepodległościowej wysłano go do KL Auschwitz. Jan Kazimierz, najmłodszy z synów Urszuli i Edwarda, wstąpił do AK i w 1944 r. uczestniczył w koncentracji oddziałów w ramach akcji „Burza”. W lipcu poległ w bitwie pod Pielaszowem.

Rafał Staszewski przedstawił dzieje rodu Oppeln-Bronikowskich. Jedną z gałęzi tej ziemiańskiej familii byli Bronikowscy gospodarujący w majątków Byszów. W okresie II RP Józef Oppeln-Bronikowski był znanym hodowcą koni w Polsce. Autor referatu ukazał szeroki kontekst obecności ziemiaństwa na polskiej wsi, także w okresie okupacji niemieckiej. W przypadku Bronikowskich z Jachimowic i Byszowa do najważniejszych form pomocy udzielanej w okresie okupacji należało przyjęcie Polaków wysiedlonych z Wielkopolskich, materialne wspieranie polskiego podziemia niepodległościowego oraz pomoc prześladowanym Żydom. Paweł Piotr Bronikowski, dziedzic majątku w Byszowie w okresie okupacji niemieckiej służył w szeregach Armii Krajowej. Uczestniczył w akcji „Burza”. Podobnie jak Jan Kazimierz zginął pod Pielaszowem w lipcu 1944 r. Pozostawił żonę Różę oraz osierocił urodzonego po jego śmierci syna Piotra.

Robert Piwko z Delegatury IPN w Kielcach przypomniał, że ciała obu żołnierzy, Jana Kazimierza i Pawła Piotra, zostały ekshumowane i zidentyfikowane przez obie rodziny dopiero w kwietniu 1945 r. Nagay’owie i Bronikowscy zdecydowali wówczas, by pochować synów we wspólnym grobie. Dziś stanowi on integralną część kwatery żołnierzy poległych pod Pielaszowem na cmentarzu Katedralnym w Sandomierzu.

Po wystąpieniach referentów głos podsumowujący zabrali burmistrz Sandomierza Marcin Marzec, senator Jarosław Rusiecki i Tomasz Huk, przewodniczący Rady Powiatu w Sandomierzu.

30 lipca na dziedzińcu Muzeum Zamkowego w Sandomierzu rozpoczęła się ósma edycja „Wolnego Śpiewania”. Do tej formy uczczenia żołnierzy AK wspólnie zapraszali Anna Przybysz, Andrzej Cebula i Zbigniew Puławski. W imieniu dyrektora muzeum głos zabrał Marcin Kapka. W wydarzeniu udział wziął również burmistrz Marzec i przedstawiciel Delegatury IPN w Kielcach.

31 lipca, odbyła się druga część oficjalnych obchodów. Tradycyjnie rozpoczęto je od mszy świętej w kościele św. Józefa w Sandomierzu. Następnie, w kolumnie marszowej uczestnicy przeszli na cmentarz katedralny w Sandomierzu. Tam po wspólnym odśpiewaniu hymnu burmistrz Sandomierza przypomniał wydarzenia, do których doszło 78 lat wcześniej na polach Pielaszowa i Wesołówki. Robert Piwko podkreślił natomiast rolę wszystkich „strażników pamięci”, dzięki którym pamięć o bitwie, żołnierzach, sanitariuszkach i łączniczkach „kpt. »Swojaka«” przetrwała okres Polski Ludowej.

Następnie poczty sztandarowe przedstawiciele władz miejskich i powiatowych, delegacje służb mundurowych oraz reprezentanci instytucji kultury oraz stowarzyszeń społecznych oddali hołd poległym składając wieńce i zapalając znicze. Przedstawicielowi kieleckiej delegatury IPN towarzyszyli Laura i Marcin Kapkowie – stryjeczną prawnuczką i stryjecznym wnukiem kpr. pchor. Jerzego Kucharskiego, uczestnika i ofiary bitwy pod Pielaszowem.

O godne zakończenie uroczystości zadbali członkowie Zespołu Artystycznego „Etiuda”. Przypomniano dwa utwory poetyckie autorstwa Wandy Madejczyk, uczestniczki bitwy oraz poetki, która część prac poświęciła przyjaciołom „spod Pielaszowa”.

1 sierpnia Robert Piwko reprezentował delegaturę IPN podczas obchodów 78. rocznicy wybuchu powstania warszawskiego. Na skromnej uroczystości przy pomniku żołnierzy 2. Pułku Piechoty Legionów i 4. Pułku Saperów złożone zostały kwiaty i zapalone znicze. Przemówienie wygłosił Janusz Stasiak, zastępca burmistrza Sandomierza.

Po uczczeniu godziny wybuchu powstania uczestnicy zostali zaproszeni do kina Starówka w Sandomierzu na seans filmu „Zakazane piosenki”. Organizatorem projekcji było Biuro Wydarzeń Kulturalnych IPN we współpracy z Sandomierskim Centrum Kultury. Przedstawiciel delegatury wprowadził w tematykę filmu, ale przede wszystkim przypomniał zasadę, że również obcowanie z klasyką polskiej kultury może być doskonałą formą upamiętniania ważnych rocznic.

do góry