W konferencji uczestniczył wiceprezes IPN dr Mateusz Szpytma, który podkreślił, że choć Niemcy nie mieli całkowicie wpływu na wszystko, co się działo w czasie II wojny światowej, to jednak byli najważniejszym graczem w latach 1939-1945.
– Oni wyznaczali reguły tego, co się wydarzyło, a wydarzyły się straszliwe rzeczy; zagłada Żydów, likwidacja całego narodu, jaką w historii globu trudno znaleźć. Musimy pamiętać, że było także bardzo dużo polskich ofiar. Polacy byli również ofiarami II wojny światowej i to w bardzo wielkim stopniu. Naród Polski był eksterminowany. Oczywiście nie w tak wielkim zakresie, jak Żydzi, bo Polaków zginęło około 10 procent, a Żydów – 90 procent. Mimo wszystko to około trzech milionów Polaków – mówił dr Szpytma.
W spotkaniu wziął także udział prezydent Kielc Bogdan Wenta, który podkreślił, że debatę należy prowadzić nawet na najtrudniejsze tematy, są one bowiem częścią naszych wspólnych dziejów. – Historia jest tym, co wzbogaca nasze społeczeństwo i naród. Zrozumienie historii jest dla nas wyzwaniem, aby zdarzenia, które miały kiedyś miejsce nigdy więcej się już nie powtórzyły – powiedział. Dziękując organizatorom konferencji prezydent Kielc podkreślił, że te informacje są nam bardzo potrzebne. Choćby w kontekście tzw. pogromu kieleckiego z1946 r., kiedy w kamienicy przy ulicy Planty 7 z rąk mieszkańców Kielc, milicjantów i żołnierzy, zginęło 37 Żydów. Wiedza o tym pomaga w budowaniu relacji polsko-żydowskich, ich rozumieniu, a czasem tonowaniu emocji.
Naczelnik kieleckiej delegatury IPN dr Dorota Koczwańska-Kalita zaznaczyła, że inicjatywa konferencji naukowych na temat relacji polsko-żydowskich narodziła się w 2016 r. – To już jest trzecie kolokwium pod hasłem „badania – kontrowersje – perspektywy”, dlatego że zdajemy sobie sprawę, iż problem jest trudny, natomiast należy go badać. Oczywiście wywołuje on liczne kontrowersje, jednak celem nadrzędnym są perspektywy; do czego nas te badania mają doprowadzić – mówiła dr Koczwańska-Kalita. Dodała, że tegoroczne kolokwium jest bardzo ciekawe, szczególnie w kontekście zbliżającej się 80. rocznicy wybuchu II wojny światowej. – Pokazujemy relacje polsko-żydowskie w cieniu okupacji niemieckiej. Pokazujemy je od strony zarówno prawnej, czyli polityczno-administracyjnej, ale też ukazujemy, jak kształtowały się w różnych powiatach, bowiem były bardzo złożone i w różnych regionach Polski wyglądały inaczej. Pokazujemy zarówno stronę i optykę polską jaki i żydowską.
Podczas konferencji historycy zajmowali się różnymi zagadnienia polsko-żydowskimi. Prof. Vasyl Gulay z Politechniki Lwowskiej mówił o antysemickiej propagandzie w oficjalnych czasopismach dystryktu Galicja Generalnego Gubernatorstwa, a dr Ryszard Śmietanka-Kruszelnicki z Delegatury IPN w Kielcach o mieszkańcach miejscowości Garbatka. – Podczas badań zauważyłem ogromny żal, że przez wiele lat nie można było zacząć o tym pisać, więc nie mamy odpowiedniego materiału źródłowego. Sytuacja podczas okupacji w Garbatce pokazuje bardzo dużą różnorodność zachowań ludzkich. Mieszkańcy tej miejscowości zdali egzamin z patriotyzmu i dotrzymania wartości, w których byli wychowani – powiedział dr Śmietanka-Kruszelnicki.
Dr Tomasz Domański odniósł się do książki prof. Barbary Engelking „Dalej jest noc”. – Opieram się na swojej recenzji tej książki. W referacie zwróciłem uwagę na sposób, w jaki w tej książce zaprezentowano relacje polsko-żydowskie, na istnienie administracji niemiecko-polskiej obok niemieckiej czy ochotniczych straży pożarnych, włączonych przez Niemców w system okupacyjny – mówił.
W konferencji zorganizowanej przez Delegaturę IPN w Kielcach oraz Instytut Historii Uniwersytetu Jana Kochanowskiego uczestniczyli naukowcy m.in. z Uniwersytetu Jagiellońskiego, Uniwersytetu Rzeszowskiego, przedstawiciele Centrum Dialogu Między Religiami i Narodami w Jarosławiu, a także łódzkiego Muzeum Tradycji Niepodległościowych.
Polacy i Żydzi pod okupacja niemiecką
Wprowadzenie przez niemieckie władze okupacyjnych i rasistowskich praw na ziemiach polskich, w sposób diametralny przeobraziło stosunki panujące między ludnością polską a żydowską. Polityka powszechnego terroru miała doprowadzić nie tylko do zdezintegrowania społeczeństwa i złamania jego woli oporu wobec okupanta niemieckiego, ale także do odizolowania Polaków i Żydów. Działania administracji niemieckiej w ramach opresyjnego ustawodawstwa oraz rozszerzenie zakresu czynów uznanych za przestępstwo miały m.in. na celu niedopuszczenie do udzielania jakiejkolwiek pomocy Żydom stojącym w obliczu Zagłady.
Represyjna polityka niemiecka i realia lat terroru przyniosły różnorodne zjawiska i postawy, zarówno o charakterze pozytywnym jak i negatywnym, w całym obszarze stosunków polsko-żydowskich. Okupacyjna rzeczywistość wystawiała na najwyższą (najcięższą) próbę ludzkie charaktery, nasiliła i wyostrzyła egoizm poszczególnych grup społecznych oraz ukazała złożone mechanizmy funkcjonowania społeczności zagrożonych wyniszczeniem.
PROGRAM KONFERENCJI
Miejsce obrad: Centrum Edukacyjne IPN Przystanek Historia
Kielce, ul. Warszawska 5
3 lipca (środa) 2019 r.
Część I
9.00-9.15 Otwarcie obrad – dr Mateusz Szpytma, wiceprezes Instytutu Pamięci Narodowej
Moderator: dr Dorota Koczwańska-Kalita (IPN Kielce)
9.15-9.40 dr Wojciech Wichert (OBBH IPN Szczecin), System polityczny i administracyjny Generalnego Gubernatorstwa w latach 1939-1945.
9.40-10.05 prof. dr hab. Wasyl Hułaj (Vasyl Gulay) (Uniwersytet Narodowy Politechnika Lwowska, Lwów), Żydzi jako przedmiot formowania „obrazu wroga” przez legalne czasopisma w dystrykcie „Galicja” Generalnego Gubernatorstwa.
10.05-10.30 dr Arkadiusz Więch (IH UJ), Sąsiad swój, czy obcy? Relacje polsko-żydowskie w społecznościach małomiasteczkowych i wiejskich Podkarpacia w okresie II wojny światowej na podstawie badań terenowych.
10.30-10.55 dr Ryszard Śmietanka-Kruszelnicki (OBBH IPN Kraków/Kielce), Pod groźbą śmierci. Wybory i postawy polskich oraz żydowskich mieszkańców Garbatki w czasie okupacji niemieckiej (1939-1945).
10.55-11.10 Dyskusja.
11.10-11.25 Przerwa.
Część II
Moderator: dr hab. prof. UJK Jerzy Gapys (IH UJK)
11.25-11.50 Marlena Bodo (doktorantka, UJ), Polacy i Żydzi w dobie okupacji niemieckiej w Szydłowcu (1939-1945).
11.50-12.15 dr Joanna Potaczek (Centrum Dialogu Między Religiami i Narodami w Jarosławiu), Grzegorz Oleniacz, Polacy i Żydzi w okresie okupacji niemieckiej na terenie powiatu sanockiego (1939-1945).
12.15-12.40 Mateusz Kofin (doktorant, Akademia Ignatianum w Krakowie), Jan Mosdorf – „nawrócony antysemita” i „sprawiedliwy narodowiec”. Studium przypadku.
12.40-13.05 dr Jakub Parol (Muzeum Tradycji Niepodległościowych w Łodzi), Metody eksterminacji Polaków i Żydów w radogoskim więzieniu (1939-1945).
13.05-13.20 Dyskusja.
13.20-14.20 Przerwa.
Część III
Moderator: dr Tomasz Domański (IPN Kielce)
14.20-14.45 Leszek Dziedzic (Muzeum Historii Kielc), Dwaj ludzie – dwie drogi. Prezesi kieleckiego Judenratu.
14.45-15.10 Krzysztof Jakubowski („Tygodnik Ciechanowski”), Kobiety wobec Holocaustu. Maria Tyk (Żydówka) i Marianna Cybulska (Polka).
15.10-15.35 dr Jacek Proszyk Weryfikacja źródeł i kontekst w badaniach nad historią Żydów.
15.35-15.50 Dyskusja.
15.50-16.05 Przerwa.
Część IV
Moderator: dr Ryszard Śmietanka-Kruszelnicki (IPN Kielce)
16.05-16.30 dr hab. Jerzy Gapys (IH UJK), Pamiętnik Stanisława Turnaua jako źródło do dziejów Żydów w latach 1939-1944.
16.30-16.55 Marta Lasota, Mateusz Marcin Mróz (Uniwersytet Rzeszowski), Obraz getta rzeszowskiego w świetle wspomnień ocalałych z Holocaustu.
16.55-17.20 dr Tomasz Domański (OBBH IPN Kraków/Kielce), Nowy paradygmat? Relacje polsko-żydowskie pod okupacją niemiecką w ujęciu zaprezentowanym w książce „Dalej jest noc”.
17.20-17.50 Dyskusja i zamknięcie obrad.
Komitet Naukowy:
- Prof. dr hab. Zbigniew Zaporowski (UMCS)
- Prof. dr hab. Jan Żaryn (UKSW)
- Dr hab. prof. UJK Beata Wojciechowska (UJK)
- Dr hab. prof. UR Elżbieta Rączy (UR/IPN)
- Dr hab. Sebastian Piątkowski (IPN Radom)
- Dr Dorota Koczwańska-Kalita (IPN Kielce)
- Dr Tomasz Domański (IPN Kielce)
Sekretarze konferencji:
- Dr Ryszard Śmietanka-Kruszelnicki (IPN Kielce) – ryszard.smietanka-kruszelnicki@ipn.gov.pl ; 503 708 175
- Dr hab. prof. UJK Jerzy Gapys (Instytut Historii UJK) - jgapys@ujk.edu.pl; tel. 502 072 247
Adres do korespondencji:
Instytut Pamięci Narodowej Delegatura w Kielcach
Aleja Na Stadion 1, 25-127 Kielce
Tel. /0-41/ 340 50 58