E-Księgarnia30 sierpnia 2023 r., na kilka dni przed 78. rocznicą powstania Zrzeszenia „Wolność i Niezawisłość” (2 września 1945 r.) – najważniejszej organizacji powojennego podziemia niepodległościowego – w kościele karmelitów „Na Piasku” w Krakowie odprawiona została msza święta. W nabożeństwie uczestniczyli m.in. członkowie Zrzeszenia WiN Obszar Południowy z prezes Małgorzatą Janiec oraz zastępca dyrektora krakowskiego oddziału IPN dr Michał Wenklar.
Zrzeszenie „Wolność i Niezawisłość” – Ruch Oporu bez Wojny i Dywersji
WiN powołano 2 września 1945 r. w Warszawie. Ścisłe kierownictwo organizacji tworzyli Jan Rzepecki „Ślusarczyk” (prezes), Janusz Bokszczanin (wiceprezes), Tadeusz Jachimek „Ninka” (sekretarz generalny), Antoni Sanojca „Skaleń”, Franciszek Niepokólczycki „Halny”, Jan Szczurek-Cergowski „Sławbor” i Józef Rybicki „Maciej”.
W konspiracyjnej prasie opublikowano wkrótce, zredagowaną przez Rzepeckiego, „Deklarację Ideową WiN”. Organizacja przejęła dużą część dotychczasowych struktur podziemnych i szybko rozrosła się do około 20 tys. członków. Była formalnie niezależna od rządu londyńskiego, ale przekazywała na Zachód uzyskane materiały i analizy, dotyczące sytuacji politycznej, gospodarczej i militarnej w kraju opanowanym przez Związek Sowiecki i polskich komunistów.
Głównym celem politycznym zrzeszenia było doprowadzenie do wolnych wyborów (zagwarantowanych przez Wielką Trójkę w Jałcie) i przekazanie struktur organizacyjnych legalnym władzom RP na uchodźstwie.
WiN z założenia miał być organizacją polityczną, a nie wojskową. Trudno jednak było w krótkim czasie zdemobilizować leśne oddziały. Ich masowe ujawnienie nie wchodziło w grę, ponieważ oznaczałoby dekonspirację większości lokalnych struktur, sieci łączności i kolportażu. Akcję demobilizacji niepodległościowych oddziałów partyzanckich prowadzono systematycznie od chwili powstania WiN-u. Najbardziej zagrożonych aresztowaniami przerzucono na inne tereny.
Po początkowych i krótkotrwałych sukcesach niepodległościowej konspiracji, NKWD – wspierana przez polskich komunistów z Urzędu Bezpieczeństwa Publicznego – rozpoczęła skuteczne zwalczanie WiN-u. Informacje uzyskane dzięki akcji ujawnieniowej pozwoliły na szybką infiltrację powstających struktur polskiego podziemia. Już w listopadzie 1945 r. dokonano w Łodzi aresztowań wśród członków zarządu głównego zrzeszenia. Podobny los podzieliły następne składy ZG WiN.