Instytut Pamięci Narodowej Zbrodnicza Akcja „Reinhardt” - Przystanek Historia -

Kryptonim „Reinhardt” oznaczał operację eksterminacji Żydów z Generalnego Gubernatorstwa i okręgu białostockiego przeprowadzoną w latach 1942-1943 na terytorium okupowanej Polski w ramach Endlösung der Judenfrage (tzw. ostatecznego rozwiązania kwestii żydowskiej).

Geneza

Jesienią 1939 r., w konsekwencji niemieckiej agresji i zajęcia terytorium Rzeczypospolitej, na obszarze kontrolowanym przez Niemców znalazło się 2,5 mln polskich Żydów. Z niemieckiego punktu widzenia polityka przymusowej emigracji nie mogła rozwiązać „kwestii żydowskiej”. Decydenci w Berlinie zaczęli szukać nowych dróg. Plany dotyczyły możliwości utworzenia „rezerwatu żydowskiego” w dystrykcie lubelskim, emigracji Żydów na Madagaskar oraz deportacji wszystkich Żydów europejskich na terytoria wschodnie.

Do 1942 r. zagłada ludności żydowskiej w Generalnym Gubernatorstwie miała charakter pośredni. Dokonywała się głównie za murami gett. Okrutne żniwo śmierci zbierały wówczas głód, choroby, praca ponad siły oraz egzekucje. Od lata 1941 r. Niemcy przystąpili do metodycznej eksterminacji Żydów, poczynając od terenów zajmowanych wcześniej przez ZSRS. Specjalne oddziały (Einsatzgruppen) rozstrzeliwały ludność żydowską. Na konferencji w podberlińskim Wannsee w 1942 r. ustalono logistykę planu wymordowania wszystkich europejskich Żydów. Jego część stanowiła Akcja „Reinhardt”.

Operacja w dystrykcie krakowskim

Wysiedlenie Żydów z Mielca na początku marca 1942 r. można uznać za wstęp do akcji na terenie dystryktu krakowskiego. Systematyczna deportacja ludzi do obozów zagłady odbywała się w poszczególnych powiatach od lata do jesieni 1942 r. Po pierwszej akcji w getcie krakowskim operację prowadzono w kierunku wschodnim. Deportacje stanowiły głównie domenę policji niemieckiej. Ich organizowaniem na obszarze województwa krakowskiego zajmowały się struktury kierowane przez dowódcę SS i policji Juliana Schernera i jego szefa sztabu Martina Fellenza.

Podczas akcji przeprowadzano selekcję. Zdolnych do pracy pozostawiano na miejscu. Rozstrzeliwano chorych, kalekich i niedołężnych. Pozostałe osoby wysyłano do obozu zagłady. Ludzi, którzy nie stawili się na wyznaczone miejsce zbiórki, po odnalezieniu, zabijano. W ten sposób do zimy zgładzono większość Żydów.

Po akcjach wysiedleńczych z lata i jesieni 1942 r. w świetle rozporządzenia z 10 listopada 1942 r. w dystrykcie krakowskim „tworzono” tzw. żydowskie dzielnice mieszkaniowe w następujących miastach i gminach: Przemyślu, Rzeszowie, Tarnowie, Bochni i Krakowie. Ich los był przesądzony. Getto w Krakowie zlikwidowano wiosną 1943 r., pozostałe getta we wrześniu tego samego roku.

Większość ludności z tego obszaru deportowano do obozu zagłady w Bełżcu. Jedynie kilka transportów wysłano do KL Auschwitz-Birkenau. Według ustaleń Elżbiety Rączy (Uniwersytet Rzeszowski/IPN), władze niemieckie doprowadziły do eksterminacji 98 proc. Żydów żyjących w dystrykcie krakowskim.

Skala niemieckich zbrodni

W sumie do końca 1942 r. III Rzesza wymordowała niemal 1,3 mln Żydów z dystryktów warszawskiego, radomskiego, lubelskiego i krakowskiego. Ponad pół miliona z dystryktu Galicja i około 130 tys. z okręgu białostockiego. Ostatnim etapem Akcji „Reinhardt” było zamordowanie w dniach 3-4 listopada 1943 r. ponad 40 tys. Żydów umieszczonych w obozach w Poniatowej, Trawnikach i Majdanku (Aktion Erntefest, niem. Operacja „Dożynki”). Z przebiegu całej operacji Niemcy przygotowali sprawozdanie finansowe dotyczące grabieży mienia pomordowanych Żydów.

Tekst Roman Gieroń

Wystawa „Zagłada Żydów europejskich” – do pobrania w formacie PDF (PL/EN)