Nawigacja

Przystanek Historia

Archiwum Pełne Pamięci. Dokumenty komisji zakładowych „Solidarności” z lat 1980-1981 w zasobie krakowskiego IPN

  • Legitymacja członkowska NSZZ „Solidarność” Nowa Huta wystawiona na Helenę Lach
    Legitymacja członkowska NSZZ „Solidarność” Nowa Huta wystawiona na Helenę Lach
  • Mandat Heleny Lach na walne zebranie delegatów Regionu Małopolska NSZZ „Solidarność”
    Mandat Heleny Lach na walne zebranie delegatów Regionu Małopolska NSZZ „Solidarność”
  • Zawiadomienie o ukonstytuowaniu się Komitetu Założycielskiego NSZZ „Solidarność” w Spółdzielni Pracy OWS w Krakowie
    Zawiadomienie o ukonstytuowaniu się Komitetu Założycielskiego NSZZ „Solidarność” w Spółdzielni Pracy OWS w Krakowie
  • Komunikat z 11 grudnia 1980 r. o ukonstytuowaniu się Komisji Zakładowej NSZZ „Solidarność” przy SHRO w Krzeszowicach
    Komunikat z 11 grudnia 1980 r. o ukonstytuowaniu się Komisji Zakładowej NSZZ „Solidarność” przy SHRO w Krzeszowicach
  • Oświadczenie Komisji Zakładowej NSZZ „Solidarność” przy SHRO w Krzeszowicach z 16 stycznia 1981 r. o ogłoszeniu strajku ostrzegawczego w związku z wydarzeniami w Ustrzykach Dolnych i Rzeszowie
    Oświadczenie Komisji Zakładowej NSZZ „Solidarność” przy SHRO w Krzeszowicach z 16 stycznia 1981 r. o ogłoszeniu strajku ostrzegawczego w związku z wydarzeniami w Ustrzykach Dolnych i Rzeszowie
  • Prośba przewodniczącego Komisji Zakładowej NSZZ „Solidarność” przy SHRO w Krzeszowicach do Zarządu Spółdzielni Mleczarskiej w Krakowie z 2 grudnia 1981 r. o zaopatrywanie kiosku zakładowego
    Prośba przewodniczącego Komisji Zakładowej NSZZ „Solidarność” przy SHRO w Krzeszowicach do Zarządu Spółdzielni Mleczarskiej w Krakowie z 2 grudnia 1981 r. o zaopatrywanie kiosku zakładowego
  • Pismo przewodniczącego Komisji Zakładowej NSZZ „Solidarność” Pracowników Oświaty gminy Kalwaria Zebrzydowska do Kuratora Oświaty i Wychowania w Bielsku-Białej z 9 marca 1981 r. o wyborze prezydium komisji zakładowej
    Pismo przewodniczącego Komisji Zakładowej NSZZ „Solidarność” Pracowników Oświaty gminy Kalwaria Zebrzydowska do Kuratora Oświaty i Wychowania w Bielsku-Białej z 9 marca 1981 r. o wyborze prezydium komisji zakładowej
  • Zgłoszenie członków Komisji Zakładowej NSZZ „Solidarność” Pracowników Oświaty gminy Kalwaria Zebrzydowska do Komisji Kontroli Społecznej z 10 lutego 1981 r.
    Zgłoszenie członków Komisji Zakładowej NSZZ „Solidarność” Pracowników Oświaty gminy Kalwaria Zebrzydowska do Komisji Kontroli Społecznej z 10 lutego 1981 r.

W ostatnich latach dzięki realizacji projektu Archiwum Pełne Pamięci do zasobu archiwalnego Oddziału IPN w Krakowie trafiło bardzo dużo materiałów związanych z działalnością opozycji demokratycznej w Polsce w latach 80. XX wieku. Wśród nich na szczególne wyróżnienie zasługują zbiory dokumentacji po działalności komisji zakładowych i branżowych NSZZ „Solidarność” z lat 1980-1981, najczęściej przekazywane do Instytutu przez ich byłych przewodniczących. Materiały te dają niepowtarzalną możliwość przyjrzenia się, jak w okresie tzw. karnawału „Solidarności” na wielką skalę tworzone były, niezależne od władzy komunistycznej, samorządy pracownicze.

Wśród przekazanych dokumentów odnajdziemy te związane z działalnością Komisji Zakładowej NSZZ „Solidarność” Pracowników Oświaty i Wychowania gminy Kalwaria Zebrzydowska, KZ NSZZ „Solidarność” przy Stacji Hodowli Roślin Ogrodniczych w Krzeszowicach, KZ NSZZ „Solidarność” przy Krakowskiej Fabryce Kabli w Krakowie, KZ NSZZ „Solidarność” w Spółdzielni Pracy – Okręgowe Warsztaty Samochodowe w Krakowie, Komisji Wydziałowej NSZZ „Solidarność” przy Wydziale Sieci Elektrycznych W-22 Kombinatu Huta im. Lenina, Komisji Uczelnianej NSZZ „Solidarność” Wyższej Szkoły Pedagogicznej im. Komisji Edukacji Narodowej w Krakowie, Komisji Zakładowej NSZZ „Solidarność” Muzyków Rozrywkowych w Szczecinie czy też po Zarządzie Gminnym NSZZ Rolników Indywidualnych „Solidarność” w Charsznicy.

Helena Lach, przewodnicząca KZ NSZZ „Solidarność” w Spółdzielni Pracy – Okręgowe Warsztaty Samochodowe w Krakowie

W 2021 r. Dorota Lach przekazała nam materiały historyczne po swojej matce, Helenie Lach zd. Grabowskiej – organizatorce i pierwszej przewodniczącej KZ NSZZ „Solidarność” w Spółdzielni Pracy – Okręgowe Warsztaty Samochodowe w Krakowie. Wśród nich znajdują się zarówno dokumenty osobiste Heleny Lach (legitymacja członka NSZZ „Solidarność” – Nowa Huta, mandat na walne zebranie delegatów Regionu Małopolska NSZZ „Solidarność”), jak również dokumentacja dotycząca pierwszych miesięcy działalności związku w Spółdzielni Pracy OWS w Krakowie, którego siedziba mieściła się w kamienicy przy ulicy Hetmańskiej 11.

Helena Lach rozpoczęła pracę w Spółdzielni Pracy OWS w Krakowie w 1962 r. Początkowo zatrudniona była jako księgowa, następnie jako kasjerka i sekretarka, by wreszcie objąć stanowisko kierownika działu służb pracowniczych. 4 września 1980 r., a więc tuż po zawarciu porozumień sierpniowych, złożyła na ręce rady zakładowej rezygnację z członkostwa w dotychczasowych związkach zawodowych, pisząc m.in.: „Należąc do tych, którzy szczerze pragną odnowy ruchu zawodowego w Polsce oraz w związku z tym, iż przynależność do obecnych związków wyklucza możliwość zapisania się do nowych – mających powstać – proszę uprzejmie przyjąć moją rezygnację z dotychczasowych ZZ”.

Od samego początku była główną organizatorką struktur „Solidarności” w Spółdzielni Pracy OWS w Krakowie. 9 października 1980 r. wybrana została przewodniczącą Zarządu Komitetu Założycielskiego, a następnie 5 stycznia 1981 r. przewodniczącą Komisji Zakładowej NSZZ „Solidarność” w Spółdzielni Pracy OWS w Krakowie. Warto zwrócić uwagę, jak ogromnym zaufaniem cieszyła się wśród załogi. W wyborach na przewodniczącego komisji zakładowej otrzymała 58 głosów, podczas gdy pozostali kandydaci otrzymali łącznie zaledwie 14. Podobnie było w przypadku wyboru delegata zakładu na walne zebranie delegatów Regionu Małopolska NSZZ „Solidarność”, gdzie stosunek głosów wyniósł odpowiednio 47 do 19.

W związku z przejściem na rentę, 2 czerwca 1981 r. złożyła mandat przewodniczącej komisji zakładowej. Po wprowadzeniu stanu wojennego brała udział w działalności konspiracyjnej, m.in. kolportując ulotki i wydawnictwa drugiego obiegu, biorąc udział w akcjach pomocowych dla osób dotkniętych represjami władzy komunistycznej. Zmarła 5 sierpnia 2016 r., spoczywa na cmentarzu komunalnym w Grębałowie.

„Solidarność jest kategorią więzi społecznej, jakiej nie da się odbudować bez wysiłku i wyrzeczeń” – KZ NSZZ „Solidarność” przy SHRO w Krzeszowicach

W 2019 r. zasób archiwalny Oddziału IPN w Krakowie wzbogacił się o dokumenty przekazane przez Stanisława Ligasa, byłego przewodniczącego Komisji Zakładowej NSZZ „Solidarność” przy Stacji Hodowli Roślin Ogrodniczych (SHRO) w Krzeszowicach. Wśród nich odnajdziemy m.in. protokoły z posiedzeń komisji zakładowej, listy członków, uchwały, komunikaty, czy też oświadczenia o ogłoszeniu strajku ostrzegawczego.

Komisja Zakładowa NSZZ „Solidarność” przy SHRO w Krzeszowicach ukonstytuowała się podczas zebrania 9 grudnia 1980 r. Na przewodniczącego wybrany został pracownik biurowy Stanisław Ligas, a jego zastępcą został pracownik brygady ochrony roślin Zbigniew Śmiechowski. Związek od początku cieszył się bardzo dużą popularnością wśród pracowników stacji. Pod koniec 1980 r., na nieco ponad 600 zatrudnionych, w jego szeregach znalazło się aż 511 osób.

Ze względu na ciągły charakter pracy wykonywanej w SHRO w Krzeszowicach jednym z ważniejszych problemów przed jakim często stawała komisja zakładowa NSZZ „Solidarność” był sposób rozliczania wolnych sobót, wprowadzonych na mocy Porozumień Sierpniowych. Warto podkreślić, że władze związku wykazywały na tym polu dużą odpowiedzialność za zakład, m.in. wzywając pracowników do normalnego podjęcia pracy 10 stycznia 1981 r.: „(...) z uwagi na konieczność kontynuowania wielu prac terminowych związanych bezpośrednio z produkcją, a tym samym zyskiem naszego zakładu”. Podobną postawę wykazały już kilka dni później, kiedy ogłaszając strajk ostrzegawczy w związku z wydarzeniami, do jakich doszło w Ustrzykach Dolnych i Rzeszowie, wyłączono z niego pracowników odpowiedzialnych za ciągłość procesów technologicznych. Mimo to nie udało się uniknąć sporów z kierownictwem zakładu i 23 listopada komisja zakładowa zmuszona była interweniować u dyrektora SHRO w Krzeszowicach w sprawie równego traktowania wszystkich pracowników przy rozliczaniu wolnych sobót.

Warto również zwrócić uwagę na ciekawe dokumenty związane z działalnością związku, ukierunkowaną na poprawę warunków socjalno-bytowych pracowników. Jedną z ostatnich inicjatyw komisji zakładowej w tym zakresie było wystosowanie 2 grudnia 1981 r. pisma do Zarządu Spółdzielni Mleczarskiej w Krakowie z prośbą o zaopatrywanie nowo powstałego kiosku zakładowego przy SHRO w Krzeszowicach w wyroby mleczarskie: śmietanę, sery, serki homogenizowane, twaróg i inne. Jest to zarazem ostatni zachowany dokument z działalności KZ NSZZ „Solidarność” przy SHRO w Krzeszowicach przed wprowadzeniem stanu wojennego.

„Rada Zakładowa ZNP (...) nie wyraża ochoty na rozmowy z naszą Komisją Zakładową” – KZ NSZZ „Solidarność” Pracowników Oświaty i Wychowania gminy Kalwaria Zebrzydowska

9 marca 1981 r. przewodniczący Komisji Zakładowej NSZZ „Solidarność” Pracowników Oświaty gminy Kalwaria Zebrzydowska zawiadomił Kuratora Oświaty i Wychowania w Bielsku-Białej o ukonstytuowaniu się prezydium komisji zakładowej w następującym składzie: Zdzisław Kwieciński (szkoła podstawowa w Brodach) – przewodniczący, Roman Karelus (szkoła podstawowa w Kalwarii Zebrzydowskiej) – zastępca przewodniczącego, Barbara Cimer (szkoła podstawowa w Kalwarii Zebrzydowskiej) – sekretarz. Po blisko 40 latach od tego wydarzenia Zdzisław Kwieciński zdecydował o przekazaniu do IPN w Krakowie zgromadzonych przez siebie materiałów po działalności komisji.

Zachowało się sporo dokumentów świadczących o praktycznej stronie organizacji prac komisji zakładowej. Przykładowo 14 kwietnia 1981 r. wystosowała ona wniosek do Banku Spółdzielczego w Kalwarii Zebrzydowskiej o zablokowanie konta, na którym gromadzone były składki byłych członków Związku Nauczycielstwa Polskiego, którzy przeszli do NSZZ „Solidarność”. Jak argumentowano: „Rada Zakładowa ZNP, mimo naszych propozycji ustnych jak i pisemnych, nie wyraża ochoty na rozmowy z naszą komisją zakładową w sprawie tej kwoty, natomiast stara się szybko ją wykorzystać”. Wśród innych spraw organizacyjnych znalazła się również prośba do dyrektora szkoły gminnej w Kalwarii Zebrzydowskiej o przydzielenie wolnego pomieszczenia w szkole podstawowej w Brodach na potrzeby działalności związku. Jak wynika z kolejnych dokumentów doczekała się ona pozytywnego rozpatrzenia.

Jednym z pierwszych problemów, jaki postawiła przed sobą Komisja Zakładowa NSZZ „Solidarność” Pracowników Oświaty gminy Kalwaria Zebrzydowska była kwestia ograniczenia programu nauczania historii. Podczas walnego zebrania 25 maja Andrzej Pawlus utyskiwał, że: „(...) wbrew zapowiedziom został on obcięty w przyszłym roku szkolnym w liceum w klasie 1 i 3 z 3 na 2 godziny lekcyjne, co nie stwarza możliwości wyczerpania materiału w klasach humanistycznych nie mówiąc o klasach matematycznych, gdzie został jeszcze bardziej okrojony”. Dużo emocji podczas zebrania wywoływał również problem dotychczasowego sposobu przyznawania nagród dla nauczycieli. Proponowano, aby znieść nagrody pieniężne, a w zamian przyznawać na wniosek rady pedagogicznej dodatki specjalne dla wyróżniających się pracowników. 10 czerwca w obu tych sprawach wystosowano pismo do Ministerstwa Oświaty i Wychowania w Warszawie.

Ostatni akcent działalności Komisji Zakładowej przypada na dzień przed wprowadzeniem stanu wojennego, kiedy to zorganizowano okresowe walne zebranie członków związku w budynku zbiorczej szkoły gminnej w Kalwarii Zebrzydowskiej. Jak wynika z porządku obrad dyskutowano m.in. o sprawach socjalno-bytowych, planie pracy kulturalno-oświatowej oraz przebiegu I Zjazdu NSZZ „Solidarność”.

Tekst Radosław Kurek

***

Misją IPN jest zachowanie pamięci o dziejach Polski i Polaków w XX wieku. W szczególny sposób jest ona realizowana poprzez projekt Archiwum Pełne Pamięci, skierowany do osób prywatnych i instytucji, które chcą przekazać IPN-owi zgromadzone materiały historyczne i pamiątki z epoki. Ocalone od zapomnienia są starannie zabezpieczane i opisywane przez pracowników Instytutu, aby przez kolejne lata mogły służyć badaczom najnowszej historii lub jako pomoc edukacyjna dla najmłodszych pokoleń Polaków. Informacje o projekcie Archiwum Pełne Pamięci – tel. 12 289 14 12 oraz w internecie: https://archiwumpamieci.pl

do góry