Instytut Pamięci Narodowej Materiały od dr Wandy Półtawskiej w zasobie archiwalnym krakowskiego IPN - Przystanek Historia -

W czerwcu 2021 r. dr Wanda Półtawska użyczyła Oddziałowi IPN w Krakowie obszerny zbiór materiałów dotyczących swojego życia i działalności. W jedenastu szczelnie wypełnionych segregatorach do Instytutu trafiły dokumenty, korespondencja, fotografie, notatki i inne materiały stanowiące nie tylko cenne źródło historyczne, ale przede wszystkim świadectwo życia jednej z najbardziej niezwykłych postaci naszych czasów. Dzięki pracy archiwistów nad digitalizacją użyczonego zbioru już dziś można się z nim bez przeszkód zapoznawać.

Absolwentka nr 167

Wanda Półtawska z d. Wojtasik urodziła się 2 listopada 1921 r. w Lublinie. Przed wojną uczęszczała do szkoły urszulanek, a także działała w harcerstwie. Po agresji Niemiec i ZSRS na Polskę włączyla się do walki w konspiracji niepodległościowej jako łączniczka.

W lutym 1941 r. wraz z grupą harcerek została aresztowana przez gestapo, a następnie wywieziona do niemieckiego obozu koncentracyjnego w Ravensbrück. Tam stała się ofiarą niemieckich lekarzy, którzy przeprowadzali na niej eksperymenty pseudomedyczne. Pod koniec wojny została przewieziona do obozu w Neustadt-Glewe, gdzie 7 maja 1945 r. odzyskała wolność.

Po powrocie do Polski rozpoczęła studia medyczne na Uniwersytecie Jagiellońskim w Krakowie. Z tego okresu wśród użyczonych IPN materiałów odnajdziemy m.in. „Spis absolwentów Wydziału Lekarskiego UJ z roku 1950”, w którym Wanda Półtawska widnieje pod numerem 167.

Po uzyskaniu dyplomu lekarza rozpoczęła pracę zawodową, najpierw w Szpitalu Psychiatrycznym w Kobierzynie, a następnie w Klinice Psychiatrycznej Akademii Medycznej w Krakowie. Równolegle uzyskała kolejne stopnie specjalizacji, a w 1964 r. obroniła doktorat z psychiatrii. Trzy lata później zorganizowała Instytut Teologii Rodziny przy Papieskim Wydziale Teologicznym w Krakowie, którym kierowała przez 33 lata.

Tłum ludzi szalał – bije Zygmunt – jak dalej żyć?

Duża aktywność Wandy Półtawskiej na polu naukowym i zawodowym znalazła swoje odzwierciedlenie w użyczonych IPN materiałach. Wśród nich znajdziemy dokumenty związane z rozwojem i awansem zawodowym (np. dyplom ukończenia rocznego „Studium Teologii Życia Rodzinnego”), udziałem w licznych zjazdach i sympozjach poświęconych rozwojowi psychiatrii w Polsce (np. materiały z XXVI Naukowego Zjazdu Polskiego Towarzystwa Psychiatrycznego w Szczecinie z 1959 r.), czy też – skreślone odręcznie – notatki dotyczące prowadzonych badań i udziału w rozlicznych spotkaniach.

Są też ciekawe materiały z życia prywatnego, jak fotografie z wypraw w góry albo zapiski zawierające osobiste spostrzeżenia Wandy Półtawskiej odnośnie otaczającej rzeczywistości. Wśród nich znalazł się znamienny zapisek z 16 października 1978 r. dotyczący wyboru metropolity krakowskiego kard. Karola Wojtyły na papieża.

„Wieczorem: pierwszy dowiedział się Andrzej [Prof. Andrzej Półtawski – mąż Wandy Półtawskiej] z telefonu od Kasi z Paryża [najstarsza córka Wandy i Andrzeja Półtawskich], potem zaraz nasza TV. Andrzej chory, ale wyskoczył z łóżka. Poszliśmy na mszę św. do Kościoła Mariackiego. Tłum ludzi szalał – bije Zygmunt – jak dalej żyć?”.

Powierniczka papieża

Materiały z lat 1978-1990 obrazują, jak wielkie zmiany zaszły w życiu Wandy Półtawskiej w czasie pontyfikatu Jana Pawła II. Dla papieża była ona nie tylko wieloletnią przyjaciółką i osobą największego zaufania, ale również – jak sam o tym pisał – osobistym ekspertem w dziedzinie Humanae vitae. Początkowo stała się powiernikiem jego spraw w Kościele krakowskim, ale jej praca szybko przybrała wymiar międzynarodowy.

W latach 1981-1984 była wykładowcą w Instytucie Studiów nad Małżeństwem i Rodziną im. Jana Pawła II przy Papieskim Uniwersytecie Laterańskim w Rzymie, a od 1983 r. członkiem Papieskiej Rady ds. Rodziny. Wielokrotnie uczestniczyła w organizowanych na całym świecie sympozjach i konferencjach naukowych, których tematem była rola rodziny we współczesnym świecie oraz ochrona życia nienarodzonego.

Wśród użyczonych materiałów odnajdziemy m.in. programy tych konferencji, dokumenty, korespondencję, fotografie, wycinki prasowe, czy odręczne notatki. Warto zwrócić uwagę na te ostatnie, które każdej kolejnej podróży nadają osobistego charakteru. Przykładowo w drodze do Japonii zanotowała: „22 marzec 1980 r., Anchorage. Cała Alaska z samolotu to góry, ale wygląda jak morze chmur. Góry lodowe, ale koło lotniska płasko i mały lasek”.

Materiały użyczone krakowskiemu oddziałowi IPN stanowią niezwykle obszerny i zróżnicowany zbiór, który kończy się na 1990 r. W tym czasie w działalności Wandy Półtawskiej coraz więcej miejsca zajmował globalny problem Zespołu nabytego niedoboru odporności (AIDS) i jego wpływu na życie rodziny. Odnajdziemy tu m.in. program konferencji naukowej na Papieskiej Akademii Teologicznej w Krakowie pt. „Z podstawowej problematyki AIDS”, podczas której wygłosiła referat „AIDS a wychowanie”, czy też pismo z oświęcimskiego Klubu Inteligencji Katolickiej z prośbą o wygłoszenie dla społeczności miasta prelekcji pt. „Wychowanie a AIDS”.

Misją IPN jest zachowanie pamięci o dziejach Polski i Polaków w XX wieku. W szczególny sposób jest ona realizowana poprzez projekt Archiwum Pełne Pamięci, skierowany do osób prywatnych i instytucji, które chcą przekazać IPN-owi zgromadzone materiały historyczne i pamiątki z epoki. Ocalone od zapomnienia są starannie zabezpieczane i opisywane przez pracowników Instytutu, aby przez kolejne lata mogły służyć badaczom najnowszej historii lub jako pomoc edukacyjna dla najmłodszych pokoleń Polaków. Informacje o projekcie Archiwum Pełne Pamięci – tel. 12 289 14 12 oraz w internecie: archiwumpamieci.pl.

Tekst Radosław Kurek