E-Księgarnia
18 sierpnia 2022 r., w 76. rocznicę rozbicia więzienia św. Michała w Krakowie, gdzie komuniści przetrzymywali członków podziemia niepodległościowego, złożyliśmy hołd żołnierzom Zgrupowania Partyzanckiego „Błyskawica”. Zastępca dyrektora krakowskiego IPN Cecylia Radoń odczytała list, skierowany do zebranych przez dyrektora dr. hab. Filipa Musiała.
„Akcja rozbicia więzienia św. Michała ośmieszyła komunistyczną władzę i aparat represji” – napisał m.in. dr Musiał. „Dowiodła skuteczności małopolskiego podziemia niepodległościowego. Wpisała się w szereg podobnych, głośnych działań, takich jak rozbicie obozu NKWD w Skrobowie czy więzień w Kielcach i Radomiu. [...] Celem akcji partyzantów w Krakowie było uwolnienie towarzyszy broni, tych znanych im z wcześniejszych walk, ale też tych, z którymi dotąd ich ścieżki się nie przecięły, ale którzy podzielali te same ideały, toczyli tę samą walkę. Walkę o niepodległość Polski. Żołnierze Jana Janusza „Siekiery” uderzając na więzienie „szli po swoich”. „Idziemy po swoich” – to hasło przyświeca działaniom jednego z pionów Instytutu Pamięci Narodowej – Biura Poszukiwań i Identyfikacji”.
Oprócz przedstawicielki IPN kwiaty pod tablicą pamiątkową złożyli Marcin Tatara, pełnomocnik wojewody małopolskiego ds. kombatantów i osób represjonowanych, delegacja Stowarzyszenia Odra-Niemen Oddział Małopolski (współorganizator uroczystości), ppłk Michał Łygan z Jednostki Wojskowej NIL, dr hab. Jacek Górski, dyrektor Muzeum Archeologicznego w Krakowie (także współorganizator) oraz delegacja Obszaru Południowego Zrzeszenia WiN z prezes Małgorzatą Janiec na czele.
Rozbicie więzienia św. Michała
Budynek, mieszczący dziś muzeum, pod koniec XVIII wieku został przez władze zaborcze odebrany karmelitom bosym. Austriacy urządzili w nim więzienie (tzw. więzienie św. Michała). Po 1945 r. gmach przejęło komunistyczne Ministerstwo Bezpieczeństwa Publicznego, a cele zaczęli zapełniać żołnierze Armii Krajowej i Narodowych Sił Zbrojnych.
18 sierpnia 1946 r. żołnierze 6. Kompanii Zgrupowania Partyzanckiego „Błyskawica” uwolnili z więzienia św. Michała 62 osoby, w większości więźniów politycznych. To była jedna z najbardziej spektakularnych akcji żołnierzy drugiej konspiracji. Wyjechali z bazy w Podgórzu zdobyczną ciężarówką. Używając fałszywych dokumentów wkroczyli do więzienia. Wewnątrz, dzięki współpracującym z podziemiem strażnikom, czekali już uzbrojeni więźniowie. Cała akcja przebiegła bez jednego wystrzału. Około 30 uwolnionych pomieściła ciężarówka, którą pod oknami Wojewódzkiego Urzędu Bezpieczeństwa Publicznego przy pl. Inwalidów odjechali w kierunku Miechowa.
Akcja powiodła się m.in. dzięki pomocy Ireny Odrzywołek, młodej strażniczki więziennej, która podjęła współpracę z podziemiem niepodległościowym. Jest ona jedną z osób, których szczątki zostały zidentyfikowane w ramach działań IPN. Uroczystość wręczenia not identyfikacyjnych rodzinom ofiar niemieckiego i komunistycznego terroru oraz czystek etnicznych odbyła się 22 lipca 2022 r. w Belwederze.
Irena Odrzywołek urodziła się 20 grudnia 1925 r. w Byczynie w pow. chrzanowskim (obecnie dzielnica Jaworzna). Tuż po wojnie rozpoczęła pracę w więzieniu św. Michała w Krakowie, gdzie w czerwcu 1946 r. podjęła współpracę z uwięzionym tam ppor. Bolesławem Pronobisem „Ikarem” – żołnierzem 16. Pułku Piechoty AK i dowódcą oddziału NSZ „Huragan”. Działania młodej strażniczki, polegające na nawiązaniu kontaktu z członkami podziemia oraz przemyceniu broni i granatów do więzienia, doprowadziło do jego rozbicia i udanej ucieczki osadzonych.
Jako łączniczka NSZ próbowała razem z „Ikarem” przedostać się na Zachód. Została aresztowana w listopadzie 1946 r. w Gliwicach i 3 grudnia 1946 r. skazana przez Wojskowy Sąd Rejonowy w Katowicach na śmierć. Wyrok wykonano 17 grudnia w więzieniu przy ul. Mikołowskiej w Katowicach. Szczątki Ireny Odrzywołek odnaleziono we wrześniu 2019 r. podczas prac ekshumacyjnych prowadzonych przez IPN na cmentarzu komunalnym przy ul. Panewnickiej w Katowicach.
